Het illusoir waarheidseffect is een cognitieve bias waarbij mensen geneigd zijn om herhaalde beweringen als waar te beschouwen, ongeacht de feitelijke juistheid van die beweringen. Dit psychologisch fenomeen houdt in dat wanneer we een uitspraak meerdere keren horen of lezen, we deze eerder als waarheid accepteren, zelfs als de informatie objectief gezien onjuist is.

Geïnspireerd door Sander Schimmelpenninck, Volkskrant 31 maart 2025

Waarom geloven we soms dingen die we vaak horen, ook als ze niet waar zijn? Het 'illusoire waarheidseffect', waarbij herhaalde informatie als waar wordt beschouwd, zelfs als die informatie onwaar is. Dit effect heeft een grote invloed op het begrip van de wereld, onze overtuigingen en praktijken.

Zelfs al zou het onmogelijke gebeuren, nl. dat

• Vincent Dekker inziet dat er ook een andere kant van zijn verhaal bestaat en dat hij daarnaast inziet dat zijn broninformatie en analysen enigermate gebrekkig, onvolledig of zelfs ‘hallucinerend’ waren (bron: De Groene Amsterdammer) en zijn ‘ware verhaal’ met een korreltje zout genomen moet worden,
• Rob van Gijzel toch feiten en contra-indicaties laat prevaleren boven speculatie,
• Trouw en het NRC de weg terug van de waarheidsverwaarlozing kunnen vinden,
• Een scenarioschrijver na tien jaar verdieping de volgende keer wel met de oorspronkelijke bronnen durft te praten en zich realiseert dat er mensen met verwerkingsproblemen zijn,
• De KRO-NCRV duidelijk aangeeft wat fictie en wat waarheid was in de dramaserie Rampvlucht,
• En tot slot door de bewoners van de Bijlmermeer wordt ingezien dat iedereen zijn best heeft gedaan (en nog doet),

dan nog is er – zo lijkt het – blijvende schade aangericht.

Mensen hebben de neiging om de allereerste, niet juiste en niet correcte  informatie met betrekking tot het ongevallenonderzoek van El Al 1862 te geloven, zelfs nadat die gecorrigeerd is. Het rapport van de Parlementaire enquête vliegramp Bijlmermeer, een gedetailleerd en goed onderbouwd artikel in het Historisch Nieuwsblad alsmede veel oorspronkelijke broninformatie op deze website hebben het beeld/mening/gevoel niet kunnen doen kantelen: het zogenoemde illusoire waarheidseffect: de neiging van mensen om (valse) informatie als waar te beschouwen, als die maar vaak genoeg herhaald wordt en daardoor makkelijker te begrijpen is.

Zo beïnvloedt de verkeerde informatie van destijds, wat men gelooft in het nu.

Er is weinig aanleiding om te veronderstellen dat alles weer als vanouds wordt wanneer de realiteit inslaat, daarvoor hebben sommigen te diep geïnvesteerd: liever stijfkoppig tot het bittere einde volhouden dan toegeven fout te zitten? Dat heeft immers al meer dan drie decennia niets anders opgeleverd dan onrust?

Misschien is de ‘naakte en confronterende waarheid’ toch makkelijker te begrijpen dan die complexe complottheorieën die tot niets leiden, namelijk: die doofpotten en dat gevaarlijke (geheime) gif zijn er helemaal nooit geweest! Het was een gewone vrachtvlucht! De brand met 57 000 liter kerosine, een brandende asbesthoudende flat, pfas bevattend blusschuim en een vliegtuig vol vracht was op zichzelf al ernstig genoeg om problemen te veroorzaken.

Ondanks dat de beeldvorming nooit meer volledig gecorrigeerd zal kunnen worden, hetgeen me een realistische aanname lijkt, vond ik het toch de moeite waard om ‘tegengas’ te geven. Ik blijf geloven dat het de moeite loont om in elkaar te investeren. ‘Misschien moet het eerst een beetje schuren, voordat de liefde ontstaat’ volgens een uitspraak van dominee Otto Ruff: als geestelijk verzorger betrokken bij nabestaanden en slachtoffers van de vliegramp. Het is mijn diepe overtuiging dat tegengas na 30 jaar een aantal mensen toch kan helpen. Gelukkig krijg ik bemoedigende reacties. Ook van mensen uit de Bijlmermeer, die al die indianenverhalen zelf eigenlijk ook nooit geloofd hebben, maar die toch een bevestiging nodig hebben. Had ik dit 30 jaar geleden maar geweten, hoor ik dan!

In het hieronder beschreven artikel wordt het illusoire waarheidseffect en de noodzaak van kritisch denken goed uitgelegd. De schrijver betrekt in dit geval zijn levensovertuiging, maar ongeacht waar je het op betrekt, een godsdienst of de vliegramp in de Bijlmermeer, is zijn uitleg waardevol.