Geïnspireerd door Sander Schimmelpenninck, Volkskrant 31 maart 2025
Waarom geloven we soms dingen die we vaak horen, ook als ze niet waar zijn? Het 'illusoire waarheidseffect', waarbij herhaalde informatie als waar wordt beschouwd, zelfs als die informatie onwaar is. Dit effect heeft een grote invloed op het begrip van de wereld, onze overtuigingen en praktijken.
Zelfs al zou het onmogelijke gebeuren, ik druk me nu voorzichtig uit, nl., dat Vincent Dekker inziet dat er ook een andere kant van zijn verhaal bestaat, zijn broninformatie en analysen variërend van een tikkeltje gebrekkig of onvolledig tot hallucinerend (bron: De groene Amsterdammer) waren en zijn ‘ware verhaal' met een korreltje zout genomen moet worden, Rob van Gijzel ineens toch nog 'het licht gaat zien' en feiten en contra-indicaties laat prevaleren boven speculatie, Trouw en het NRC de weg terug van de waarheidsverwaarlozing kunnen vinden, een scenarioschrijver na 10 jaar verdieping de volgende keer wel met de oorspronkelijke bronnen durft te praten en zich realiseert dat er mensen met verwerkingsproblemen zijn, de KRO-NCRV duidelijkheid durft te geven wat fictie en wat waarheid was, en in de Bijlmermeer wordt ingezien dat iedereen zijn best heeft gedaan (en nog doet), dan nog is er - lijkt het - blijvende schade aangericht.
Mensen hebben de neiging om eerder geleerde verkeerde informatie met betrekking tot het ongevallenonderzoek van El Al 1862 te geloven, zelfs nadat die gecorrigeerd is, bijvoorbeeld met een rapport van de parlementaire enquête vliegramp Bijlmermeer, een zorgvuldig artikel in het Historisch Nieuwsblad en veel oorspronkelijke broninformatie op deze website: het illusoir waarheidseffect. Zo beïnvloedt de verkeerde informatie van toen, wat men gelooft in het nu. Geschiedvervalsing zorgt voor blijvende schade, zeker als een aantal charlatans de oude koeien als een soort zelfrechtvaardiging voor hun acties van destijds, zonder enkele gène uit de sloot blijft halen.
Er is weinig aanleiding om te veronderstellen dat alles weer normaal wordt wanneer de realiteit inslaat, daarvoor hebben sommigen te diep geïnvesteerd: liever stijfkoppig tot het bittere einde volhouden dan toegeven fout te zitten? Dat heeft al meer dan 3 decennia niets anders opgeleverd dan onrust, toch?
Misschien is de ´naakte en confronterende waarheid´ toch makkelijker te begrijpen dan die complexe complottheorieën waar je toch niets mee opschiet, namelijk: die doofpotten en dat gevaarlijke (geheime) gif zijn er helemaal nooit geweest! Het was een gewone vrachtvlucht! De brand met 57000 liter kerosine, een brandende asbesthoudende flat, veel blusschuim en een vliegtuig met veel lading was op zichzelf al ernstig genoeg om problemen te veroorzaken en ik zou van die indianen-verhalen zelf ook ernstige stress krijgen. Ik moet toegeven dat ik daar ook zelf last van had.
Ondanks dat de beeldvorming nooit meer volledig gecorrigeerd zal kunnen worden, hetgeen me een realistische aanname lijkt, vond ik het toch de moeite waard om 'tegengas' te geven. Ik blijf geloven dat het de moeite loont om in elkaar te investeren. ’Misschien moet het eerst een beetje schuren, voordat de liefde ontstaat´ (uitspraak van dominee Otto Ruff: hulpverlener in de geestelijke verzorging in de Bijlmermeer). Het is mijn diepe overtuiging dat dat een aantal mensen toch kan helpen. Gelukkig krijg ik bemoedigende reacties. Ook van mensen uit de Bijlmermeer, die al die indianen-verhalen zelf eigenlijk ook nooit geloofd hebben, maar die toch een bevestiging nodig hebben. Was dat maar 30 jaar geleden gebeurd, hoor ik dan!
In het hieronder beschreven artikel wordt het illusoire waarheidseffect en de noodzaak van kritisch denken goed uitgelegd. De schrijver betrekt in dit geval zijn levensovertuiging, maar ongeacht waar je het op betrekt, een godsdienst of de vliegramp in de Bijlmermeer, is zijn uitleg waardevol.