Stof tot nadenken
Ik heb er begrip voor dat zo'n dramatisch ongeval voor iedereen, maar zeker ook voor de media uiterst complex is om mee om te gaan. Toch geldt: een journalist heeft grote vrijheden, maar ook grote verantwoordelijkheden. Lezers hebben behoefte aan goede feitelijke informatie.
*
Een goede onderzoeksjournalist in Nederland, waar we er gelukkig heel veel van hebben, had - net zoals ik nu heb gedaan - vele feiten ook eens op een rijtje kunnen zetten. Waarom is dat eigenlijk nooit gebeurd? Daar kun je toch ook de mensen verder mee helpen?
*
Van mezelf: geloof niet alles wat je denkt: toets de feiten, bij jezelf en bij anderen. Doe dat telkens opnieuw.
*
Denker des vaderlands Marjan Slob in 2024: "Journalist, hoed u voor feitenvrije emoties".
*
Denker des vaderlands Marjan Slob in 2024: "Journalistiek werkt mee aan beeldvorming en creëert nieuwe 'waarheden'''.
*
Peter Burger in de Volkskrant: "De venijnigste vorm van (taal)manipulatie verloopt nagenoeg ongemerkt, via argumenten die op het eerste gehoor goed klinken, maar eigenlijk niet kloppen".
*
Niet zelden staan de wil om te scoren versus het eerlijk weergeven van alle feiten op gespannen voet met elkaar. Het doel van media, hun handelswaar, is genereren van 'aandacht'.
*
De 'onthulling' kan handelswaar zijn, en maandenlang speuren verdient beloning. Wat in de wetenschap opgeld doet − dat onderzoek zonder bevestiging van een hypothese zelden als waardevol wordt gezien − speelt nog veel meer in de journalistiek: wie aandacht wil voor artikelen of reportages, biedt geen lijstje droge feiten en bronnen maar richt zich op maximalisatie van de aandacht. Beter nog: de verontwaardiging ofwel de ophef, teneinde een felbegeerde plek aan de talkshowtafels op tv te scoren.
*
Het is interessant om te lezen dat de scenarioschrijver van de dramaserie Rampvlucht, Michael Leendertse, bij de KRO-NCRV liet opschrijven zich lang in de vliegramp verdiept te hebben. Hij wilde graag 'dat er over de vliegramp gepraat zou worden'. In de Bijlmermeer is hij kennelijk nauwelijks langs geweest om met de bewoners te praten. De uitspraken van een opinion leader: 'we hebben meneer Leendertse hier nog nooit gezien of gesproken'. Verder lijkt het erop dat er geen enkele poging is gedaan om duidelijk te maken wat feit dan wel fictie is in de dramaserie. Voor mij is het vrij simpel uit te leggen wat er niet klopt....maar wie wil mij horen? (Opmerking: van de The Black Archives, een tweede onafhankelijke bron, werd in oktober 2024 vernomen dat er wel een beperkte vorm van overleg over de drama serie zou zijn geweest).
*
Is er een fundamentele gedragsverandering in de media nodig, nl. dat men uit zichzelf foutieve berichtgeving uit het verleden corrigeert, in plaats van het toedekken van fouten of valse voorstellingen of door er gewoon niet meer op terug te komen? Zou zo'n discussie niet in alle openbaarheid moeten plaatsvinden in plaats van alleen maar in de redactiekamers?
*
Liever een nieuwe onthulling dan correctie van fouten uit het verleden?
*
De KRO-NCRV heeft − bij mijn weten − geen activiteiten ontwikkeld om de Bijlmerbewoners na de dramaserie te helpen met eventueel levende vragen. Aanvankelijk was mij gevraagd of ik zou willen helpen de Bijlmerbewoners antwoorden op hun vragen te geven. Ik gaf aan beschikbaar te zijn en het antwoord luidde: 'maak uw borst dan maar nat'. Ik heb daarna echter nooit meer iets gehoord. Het succes van het project Rampvlucht werd bij de omroep gevierd met een feestje. Het lijkt me dat men goede redenen had: Rampvlucht werd aan zeven landen buiten Nederland verkocht en de verdachtmakingen ten aanzien van een overheid 'die alles verborgen wil houden' waren succesvol gelanceerd. Kort daarop kon met lobbywerk begonnen worden − de verontwaardiging van het Nederlandse publiek was gewonnen − en de motie Omtzigt kon na verloop van tijd unaniem worden aangenomen.
*
Had ik een waarschuwing op de website moeten zetten dat het lezen van de informatie erop slecht voor het vertrouwen in de media kan zijn?
*
We hebben goede onderzoeksjournalisten in Nederland, echter, het komt voor dat men collega's die zich niet aan de codes voor zorgvuldige journalistiek houden, niet openlijk durft te bevragen en bekritiseren. Met betrekking tot de vliegramp in de Bijlmer liggen er goede kansen om dat recht te zetten. Kijk naar de feiten. Kritisch over de vliegramp en de media schrijven is gevaarlijk, zo gevaarlijk, dat een aantal wetenschappers na het zien van de dramaserie en documentaire Rampvlucht wel wilden schrijven, maar na lezing van de reacties op social media en zeer lovende kritieken over 'de kracht van goed drama' (Trouw) hun publicaties niet doorzetten.
*
Jaap Smit, scheidend Commissaris van de Koning in de Volkskrant op 8 augustus 2024: als je onkruid geen aandacht schenkt, overwoekert het je hele tuin.